Türk-tatar lisaniyyatına mədhəl / چوبانزاده ب. تورك - تاتار ليسانياتينه مدخل

دسته بندی: زبانشناسی
ویرایش:  
نویسندگان: Çobanzadə B.  
سری:  
 
ناشر:  
سال نشر:  
تعداد صفحات: 107 
زبان: Arabic-Turkish 
فرمت فایل : PDF (درصورت درخواست کاربر به PDF، EPUB یا AZW3 تبدیل می شود) 
حجم فایل: 3 مگابایت 

قیمت کتاب (تومان) : 56,000

باکو: آذرنشر، 1924. — 213 ص. اگرچه زندگی و کار بکیر چوبان زاده، یکی از چهره های شناخته شده ای که در تاریخ فرهنگی جهان اثری از خود بر جای گذاشته است. گهگاه درباره اقوام ترک صحبت می شود، لازم است هر از چند گاهی به این موضوع بازگردیم، نیاز است. در دهه 30 قرن گذشته، زمانی که شمشیر امپراتوری شوروی شاخه می برید، بکیر چوبان زاده یکی از کسانی بود که تحت سرکوب قرار گرفت. محمود اللهمانلی محقق درباره بکیر چوبان زاده می گوید که او یکی از شخصیت هایی است که باید بیشتر درباره او صحبت کرد. اما متأسفانه این روشنفکر دایره المعارف کمتر از آنچه که باید مورد بررسی قرار گرفته است: «بکر چوبان زاده عمر زیادی نداشت، 44 سالی که او زندگی کرد، بخشی از زندگی پر از درد و رنج است به اندازه خود او، سال های پس از این 44 سال. دوران زندگی معنوی او هستند، اکنون او در آن دوره از سرنوشت خود زندگی می کند، زندگی می کند، شخصیت های تاریخی حاضر در تاریخ فرهنگی مردم ترکیه نه تنها به مردمی که به آنها تعلق دارند، بلکه به فرهنگ انسانی و غنی سازی آن نیز خدمت کرده اند. چوبان زاده یکی از این شخصیت هاست و به گفته خودش روشنفکری است که کمک زیادی به تعمیق انقلاب فرهنگی در مردم ترکیه کرد.
بکر چوبان زاده در روستای گاراسوبازار استان کریمه به دنیا آمد: از شعرهایش می‌گوید: «در خانواده‌ام میرزا نیست، بای آیتولو نیست، پدربزرگم چوپان است، مادرم یدابای است.» حتی خود بکر کوچک تا ۱۰ سالگی چوپان بود. توانایی خارق العاده به او اجازه نمی داد برای مدت طولانی در اینجا بماند. بکیر کوچک نزد ملا روستای «قرآن» آموخت و بر آثار حافظ، سعدی، فضولی تسلط کامل داشت. اسماعیل بیگ گاسپرینسکی و حسن صبری آیوازوف بسیار علاقه مند هستند که ببینند این پسر تاتار چنین استعدادی دارد. بکیر چوبان زاده به لطف کمک مردم مهربان و ثروتمندان روستا راهی ترکیه می شود. در اینجا به دلیل نیاز مالی، دانش آموز مجبور می شود برای یک کشاورز چای کار کند. سپس در مدرسه «سلطانی» به تحصیل پرداخت. در آن زمان در دوره ای که در دانشگاه استانبول تشکیل شده بود، به فراگیری زبان های فرانسوی و عربی پرداخت. با این کار او حق تدریس زبان فرانسه و عربی را در مدارس به دست می آورد. جعفر سید احمد، رئیس جامعه دانش آموزی «کریمه» در استانبول به او کمک می کند تا در مدرسه «سلطانی» درس بخواند. بکیر چوبان زاده که این دوره را با موفقیت گذرانده است، ادامه تحصیل خود را در دانشگاه پست مجارستان تضمین می کند. چوبان زاده فارغ التحصیل دانشکده فلسفه-فلسفه آن دانشگاه است. در سال 1920 به راهنمایی آکادمیسین دیول نمت از رساله دکتری خود با موضوع «ناسازگاری ظاهری هارمونی در «کدکس - کومانیکوس» و مشکلات پایه مخرج در زبان های ترکی دفاع کرد. محمود اللهمانلی با بیان اینکه بررسی فعالیت بکیر چوبان زاده در چند جهت ضروری است، بیان می کند: «اولاً وی نویسنده چندین کتاب و مقاله به عنوان زبان شناس است: «دخیل در زبان شناسی ترکی تاتاری»، «گویش شناسی ترکی تاتاری»، «زبان ترکی»، «دستور زبان ترکی»، «مبانی دستور زبان علمی» و مواردی از این دست. دوم، پژوهش بکیر چوبان زاده درباره دوره های جداگانه و مسائل نظری ادبیات: «ادبیات کریمه تاتاری اخیر»، «ادبیات ترکی». و کتابهای دیگر است.

Bakı: Azərnəşr, 1924. — 213 s. Türk xalqlarının mədəniyyət tarixində iz qoymuş tanınmış simalardan biri olan Bəkir Çobanzadənin həyatı və yaradıcılığı barəsində ara-sıra danışılsa da, bu mövzuya vaxtaşırı qayıtmağa gərək var. Ötən yüzilin 30-cu illərində Sovet imperiyasının qılıncının dalının-qabağının kəsdiyi bir vaxtda repressiyaya tuş gələnlərdən biri də Bəkir Çobanzadədir. Araşdırmaçı Mahmud Allahmanlı Bəkir Çobanzadə haqqında danışaraq bildirir ki, o, barəsində daha çox danışılmalı olan şəxsiyyətlərdəndir. Lakin təəssüf ki, bu ensiklopedik zəka sahibi gərək olduğundan az araşdırılıb: "Bəkir Çobanzadə az yaşadı. Yaşadığı 44 il özü qədər də ağrılarla, əzablarla dolu olan bir ömrün payıdır. Bu 44 ildən sonrakı illər onun mənəvi yaşam dövrüdür. İndi o, taleyinin həmin dövrünü yaşayır. Türk xalqlarının mədəniyyət tarixində mövcud olan tarixi şəxsiyyətlər təkcə mənsub olduqları xalqa deyil, habelə bəşər mədəniyyətinə, onun zənginləşməsinə xidmət ediblər. Bəkir Çobanzadə də belə şəxsiyyətlərəndir. Özünün dediyi kimi o, türk xalqlarında mədəni inqilabın dərinləşməsinə böyük yardımçı olan ziyalıdır".
Bəkir Çobanzadə Krım quberniyasının Qarasubazar kəndində anadan olub: "Şeirlərindən birində "Nə mirzə var soyumda, nə aytulu bay, babam bir çoban, anam Yeydabay" deyir. Bununla da o, kimliyi haqqında dəqiq məlumat verir. Bəkir Çobanzadənin atası çoban olub. Çətin həyat sürüb. Hətta balaca Bəkirin özü də 10 yaşına kimi çobanlıq edib. Onun fitri istedadı, qeyri-adi qabiliyyəti burada uzun müddət qalmasına imkan verməyib. Balaca Bəkir kənd mollasının yanında "Quran"ı öyrənib, Hafizin, Sədinin, Füzulinin yaradıcılığını mükəmməl mənimsəyib. İsmayıl bəy Qasprinski, Həsən Səbri Ayvazov bu tatar balasının belə bir istedada malik olduğunu görüb böyük maraqla qarşılayırlar. Xeyirxah adamların, imkanlı kənd camaatının köməkliyi sayəsində Bəkir Çobanzadə Türkiyəyə yola düşür. Burada bir müddət maddi ehtiyac ucbatından çayçı yanında şagird işləməyə məcbur olur. Sonra "Sultani" məktəbində oxuyur. Həmin vaxt İstanbul universitetində təşkil olunmuş kursda fransız və ərəb dillərini öyrənir. Bununla o, məktəblərdə fransız və ərəb dilindən dərs demək hüququ qazanır. Ona "Sultani" məktəbində oxumağa İstanbuldakı "Krım" tələbə cəmiyyətinin sədri Cəfər Seyid Əhməd yardımçı olur. Buranı müvəffəqiyyətlə qurtaran Bəkir Çobanzadəyə Macarıstanın Peşte Universitetində təhsilini davam etdirmək üçün zəmanət verilir. Çobanzadə həmin universitetin filologiya-fəlsəfə fakültəsini bitirir. Akademik Dyul Nemətin rəhbərliyi ildə 1920-ci ildə "Kodeks - Kommanikus"da zahiri ahəng uyğunsuzluğu və türk dillərində məxrəc bazası problemləri" mövzusundə doktorluq dissertasiyası müdafiə edir".
Həyatının bu dövründən sonra Bəkir Çobanzadənin müstəqil fəaliyyət və yaradıcılıq dövrü başlayır. Mahmud Allahmanlı bildirir ki, Bəkir Çobanzadənin fəaliyyətini bir neçə istiqamətdə araşdırmaq zərurəti var: "Əvvəla, o, dilçi alim kimi neçə-neçə kitab və məqalələrin müəlifidir: "Türk-tatar lisaniyyətinə mədxəl", "Türk-tatar dialektolojisi", "Türk dili", "Türk qrameri", "Elmi qramerin əsasları" və başqaları bu qəbildəndir. İkincisi, Bəkir Çobanzadənin ədəbiyyatın ayrı-ayrı dövrləri və nəzəri problemləri ilə bağlı apardığı araşdırmalarıdır: "Son dövr krım-tatar ədəbiyyatı", "Türk ədəbiyyatı" və başqa kitabları bu qəbildəndir".