Spinoza ve İfade Problemi

GİRİŞ: İFADENİN R O LÜ VE ÖNEMİ 15
Spinoza’da “ ifade etmek” sözünün önemi. Üçlü kullanımı: bir öz ifade
etmek, özü ifade etmek, varoluşu ifade etmek. — Sıfatın, kipin ve
fikrin ifade edici karakteri. — İfade etmek: açıklamak ya da açındırmak;
içerimlemek ya da kuşatmak; karmaşıklaştırmak, içermek ya da
kapsamak. - Leibniz ve Spinoza Descartesçılığın doğurduğu güçlükleri
aşmak için ifade fikrine bel bağlar. - Yorumcular neden Spinoza’daki
ifade fikrini hiç ele almadılar. — Spinoza’da ifade fikrinin neden tanıma
ya da kanıtlamaya konu olmadığı. İfade ve kanıtlama.
Üçleme olarak ifade. İlk ifade üçlemesi: töz, sıfat, öz.
Descartes’taki ayrımlar problemi. — Descartes’a göre aynı sıfata sahip tözler
vardır: gerçek olan sayısal ayrımlar. — Ve farklı sıfatlara sahip tözler
vardır: sayısal olan gerçek ayrımlar. — Spinoza’nın teorisi: Aynı sıfata
sahip birçok töz yoktur, sayısal ayrım asla gerçek değildir. — Sonuç:
Gerçek ayrım asla sayısal değildir, farklı sıfatlara denk gelen birçok töz
yoktur. — Etika’nm ilk sekiz önermesi sadece varsayımsal bir anlama
sahip değildir. Tözün oluşumu ya da kuruluşu.
Ayrım teorisi bakımından Spinoza’yla Descartes’m karşıtlığı. Spinoza’da
gerçek ayrımın anlamı.
Tanrısal adlar problemi. - Sıfat, atfetme ve nitelik. - Sıfatlar Tanrıda ve
“yaratılanlar” da ortak olan biçimlerdir. — Bu tez nasıl Tanrıyla şeyler
arasındaki öz ayrımını hiçbir şekilde ortadan kaldırmaz. — Tekanlamlılık
taraftan Spinoza: çokanlamlılığa, en-üst-düzeyliliğe ve analojiye karşı.
Sıfatlann ve tannsal adlann tekanlamlılığı.
Sıfat özgülük karşıtlığı. - Üç özgülük türü. — Özgülükler ifade edici değildir.
B İRİN Cİ KISIM: TÖ Z ÜÇLEMELERİ
BÖLÜM I: Sayısal Aynm ve Gerçek Ayrım 29
BÖLÜM II: İfade Olarak Sıfat
Sıfatın statüsü ve ifade edici karakteri. Kısa İnceleme’nin metinleri.
41
BÖLÜM III: Sıfatlar ve Tanrısal Adlar 53
Olumsuz teoloji ve analoji yöntemi. — Her ikisi de sıfatlarla özgülüklerin
karıştırılmasını içerimliyor. Tanrının doğasıyla basit özelliklerin
karıştırılması, ifadeyle “ vahyin” karıştırılması. — Bu karışıklıklar
teolojide neden hep var. — Göstergeyle ifadenin karşıtlığı. - İfade
edici adlar ve buyurucu sözcükler. — Birer saf olumlama olarak sıfatlar.
— Gerçek ayrım ve olumlama.
Çeşitli ifadeler nasıl bir ve aynı şeyi belirtiyorlar. Anlamın mantığı.
— Olumlu teoloji ve tekanlamlılık. — Duns Scotus’a göre biçimsel ayrım
ve Spinoza’ya göre gerçek ayrım. — Tekanlamlılıktan içkinliğe.
BÖLÜM IV: Mutlak 70
Sıfatların eşitliği. — Sonsuzca yetkin ve mutlak olarak sonsuz.
Tanrının varlığının Descartesçı ispatlarının “ can alıcı noktası” olarak
sonsuzca yetkin. — Descartes’ın ontolojik ispatına yöneltilmiş itirazların
anlamı. — Leibniz ve Spinoza: sonsuzca yetkinin yetersizliği. - Spinoza:
sonsuzca yetkinin sebebi olarak mutlak olarak sonsuz. — Spinoza’da
ontolojik ispat; Etika’nm başlangıcının planı. — Kısa İncelemeyle
Etika’mn farkları. — Ontolojik ispat bakımından Leibniz ve Spinoza.
- 6. tanım gerçek bir tanımdır.
İkinci ifade üçlemesi: yetkin, sonsuz, mutlak.
BÖLÜM V: Güç 84
Descartes acelecilik ya da kolaycılıkla suçlanıyor. — Descartes’taki a
posteriori ispatın fomıülasyoıılan: “ kolay” mefhumu. — Descartes’ın a
posteriori ispatın can alıcı öğesi olarak gerçeklik ya da yetkinlik miktan.
- Gerçeklik miktarının yetersizliği: akıl olarak güç.
Kısa İnceleme'deki a posteriori ispat. — Bir güçler argümanının oluşumu. — İki
güç: düşünme ve bilme gücü, varolma ve eyleme gücü. — Etika'da a
posteriori ispat: doğrudan ele alman varolma gücü.
Sıfatlar: bir şeye bir güç atfedilmesinin koşullan. — Mutlak olarak sonsuz
tözün durumu ve sonlu varlıklann durumu. — Güç ve öz. — Şeyler birer
kiptir, yani şeylerin bir gücü vardır.
Etkilenme gücü ve kudreti. — Üçüncü ifade üçlemesi: güç olarak öz, özü
olduğu şey, etkilenme kudreti.
BÖLÜM VI: Paralelizmde İfade 101
Yeniden-ifade olarak üretim. — Tann kendini nasıl anlıyorsa öyle üretir,
Tanrı nasıl varoluyorsa öyle üretir. - Nedenin tekanlamlılığı: her şeyin
nedeni olmasıyla aynı anlamda kendi kendinin nedeni olan Tann.
— Analojiye karşı. — Anlamın ve yeniden-ifadenin mantığı.
Üretim düzeni. - Farklı sıfatlara ait kipler arasında gerçek bir nedenselliğin
dışlanması. — Paralelizm: düzen özdeşliği, bağlantı özdeşliği, varlık
özdeşliği. — Bağlantı özdeşliği ve eşitlik ilkesi. - Varlık özdeşliği: kip ve
değişke. - İfadenin yeni üçlemesi: sıfat, kip ve değişke.
BÖLÜM VII: İki Güç ve Tanrı Fikri 114
Paralelizmin kanıtlanmasının karmaşıklığı: fikir ve onun nesnesi.
- Epistemolojik paralelizm ve ontolojik paralelizm.
Her bir fikre bir şey denk gelir: Aristoteles’in etkisi. — Her bir şeye bir fikir
denk gelir. - Tanrı kendini neden zorunlu olarak anlar. - Tann fikrinin
“ zorunluluğu” . — Düşünme gücü zorunlu olarak varolma ve eyleme
gücüne eşittir.
İki güç ve onların eşitliği. — Güç ile sıfatın ayrımı. — Sıfatlar ve varolma
gücü. — Düşünce sıfatı ve düşünme gücü. — Düşünce sıfatının
“ ayncalık” lannm kaynağı.
Tann fikrinin “ olanaklılığı” . — Sonsuz anlama yetisi neden bir üründür.
- Düşünce sıfatının üç ayncalığı.
Epistemolojik paralelizmden dolanmak neden zorunluydu. - Tözün
birliğinden bir değişkenin birliğine varmayı ancak Tann fikri
sağlayabilir. İfadenin taşınması.
BÖLÜM VIII: İfade ve Fikir 130
Yöntemin biçimsel ya da düşünümsel olan ilk yönü: fikrin fikri, düşünme
gücümüzle açıklanan fikir. — Biçim ve düşünüm.
İkinci yöne geçiş. — Yöntemin maddi ya da oluşumsal olan ikinci yönü:
doğru fikrin içeriği, upuygun fikir, kendi nedenini ifade eden fikir.
— Upuygun fikir ve oluşumsal tanım. — Kurgunun rolü. — Oluşum
bizi nasıl Tann fikrine götürür. — Yöntemin üçüncü yönüne geçiş:
olabildiğince hızlı bir biçimde Tann fikrine varmak. — Yöntemin
üçüncü yönü: biçimle içeriğin birliği, tinsel otomat, zincirleniş. — İfade
ve temsil.
Hakikatin maddi tanımı ve biçimsel tanımı. - İfade, upuygun fikir ve
düşünümsel fikir. - Tanrı fikrinin upuygun karakteri.
BÖLÜM IX: Upuygun-olmayan 147
Fikirlere nasıl “ sahibiz” . - Fikirlere sahip olma koşullanınız bu fikirlerin
upuygun olmasına olanak vermiyor gibidir. - “Kuşatma” hangi
anlamda “ ifade etme” nin karşıtıdır. — Upuygun-olmayan fikir ifade
edici olmayan fikirdir. — Spinoza’mn problemi: Upuygun fikirlere
sahip olmayı nasıl başaracağız? — Upuygun-olmayan fikirde olumlu
olan bir şey.
Açık ve seçiğin yetersizliği. — Açık ve seçik sadece tanımaya yarar. — Bir
yeter sebepten yoksundur. — Descartes fikrin temsil edici içeriğinde
kalır, ifade edici içeriğine ulaşmaz. Psikolojik bilincin biçiminde kalır,
mantıksal biçime ulaşmaz. — Açık ve seçik nedeni ve özü yakalayamaz.
— Açık ve seçik fikrin eleştirisi bakımından Leibniz ve Spinoza.
BÖ LÜM X : Spinoza Descartes’a Karşı 158
Descartes’m yöntemi hangi anlamda analitiktir. — Spinoza’ya göre bu
yöntemin yetersizlikleri. — Sentetik yöntem. — Aristoteles ve Spinoza:
nedeniyle bilme. - Nedenin kendisi nasıl bilinir.
Descartes’a göre kendi kendisinin nedeni olarak Tann: çokanlamlılık, enüst-
düzeylilik, analoji. — Spinoza’ya göre kendi kendisinin nedeni
olarak Tann: tekanlamlılık. — Tekanlamlılık ve içkinlik. — Spinoza’da
Descartesçı aksiyomlar ve dönüşümleri.
BÖLÜM XI: İçkinlik ve İfadenin Tarihsel Öğeleri 172
Yeni-Platonculukta katılım problemi. — Bağış ve türüm. — Türümsel
neden ile içkin neden arasındaki iki fark. Yeni-Platonculukta bir
içkin nedenin nasıl bir türümsel nedenle birleştiği: varlık ya da zekâ.
- Complicare-explicare. — İçkinlik ve eşitlik ilkesi. — Türümdeki ifade
fikri. — Yaratılıştaki ifade fikri: ifade ve benzerlik. - Yaratılış teorisinde
bir içkin neden nasıl örneksel bir nedenle birleşir.
Spinoza’mn ifadesi, yaratılış ve türüm varsayımlanna tabi olmaktan
çıkar. — İfade ve gösterge karşıtlığı. — içkinlik: sıfatlann ayrımı ve
tekanlamlılığı. — Spinozacı hiyerarşi teorisi. — İfade ve eşitlik ilkesinin
farklı anlamlan.
BÖLÜM XII: Kip Özü: Sonsuzdan Sonluya Geçiş 191
“Parça” sözcüğünün anlamı. - Yeğinsel nitelik, nicelik; uzamsal nicelik.
— Meyer’e Mektup’taki iki kipsel sonsuz.
Fiziksel gerçeklik olarak kip özü: güç derecesi ya da yeğinsel nicelik.
— Varolamayan kipin statüsü. — Öz ve varoluş. — Öz ve özün varoluşu.
— Kip özlerinin ayrımı problemi. — Aynm teorisi ya da niceliksel
farklılaşma teorisi. — Özlerin üretilmesi: kip özü ve karmaşıklaşma.
Niceliksel ifade.
BÖLÜM XIII: Kipin Varoluşu 201
Kipin varoluşunun neden oluştuğu: varoluş ve uzamlı parçalar. - Uzamsal
nicelik, ikinci nicelik biçimi. - Nicelikle sayının farkı. - Yalm cisimler.
— En yalm cisimlere denk gelen özleri aramak yersizdir.
Sonlu kipteki ifadenin ilk üçlemesi: öz, karakteristik ilişki, uzamlı parçalar.
— İlişkilerin bileşme ve çözülüp dağılma yasaları.
Kipin özüyle varoluşunun ayrımının anlamı. - Varolan kiplerin ayrımı
problemi. — Varolan kip sıfattan nasıl dışsal bir şekilde ayrılır. — Varolan
kip ve açıklama.
BÖLÜM XIV: Bir Beden Ne Yapabilir? 215
Sonlu kipteki ifadenin ikinci üçlemesi: öz, etkilenme kudreti, bu kudreti
dolduran etkilenişler. — Tözün etkilenişleri ve kipin etkilenişleri.
— Etkin etkilenişler ve edilgin etkilenişler. — Duygular ya da hisler.
— Upuygun-olmayan fikirler ve edilgin hislere mahkûm görünüyoruz.
— Sonlu kipin varoluşsal değişiklikleri. — Leibniz’deki etkin kuvvet
ve edilgin kuvvet, Spinoza’daki eyleme gücü ve maruz kalma gücü.
— Eyleme gücü ne bakımdan tek olumlu ve gerçek güçtür. — Fizik esini:
Etkilenme kudretimiz her zaman doludur. - Etik esini: Yapabileceğimiz
şeyden kopuğuz.
Leibniz’in Spinozacılık eleştirisi, bu eleştirinin muğlak karakteri.
— Leibniz’le Spinoza’da ortak olan: Descartes’a karşı yeni bir natüralizm
tasarısı. — Leibniz ve Spinoza’daki üç düzey. - Leibniz’le Spinoza’nm
asıl karşıtlığı: conatus. — Conatus’un belirlenimi olarak etkileniş. — Tutku
bizi yapabileceğimizden ne anlamda kopanr. — İfade edici doğa: Erekle
donatılmış natüralizm mi, ereksiz natüralizm mi?
BÖLÜM XV: Üç Düzen ve Kötülük Problemi 233
Facies totius universi. — İki ilişki hangi anlamda bileşmeyebilir. — Kip
üçlemesine denk gelen üç düzen: özler düzeni, ilişkiler düzeni,
karşılaşmalar düzeni. — Spinoza’da rastlantısal karşılaşmalar izleğinin
önemi.
İlişkileri bileşen cisim ya da bedenler arasındaki karşılaşma. — Eyleme
gücünün artması ya da desteklenmesi. — Sevinçli tutkularla kederli
tutkular ayrımı nasıl etkin etkilenişlerle edilgin etkilenişler ayrımıyla
birleşir. — İlişkileri bileşmeyen cisim ya da bedenler arasındaki
karşılaşma. — Kederli tutku ve doğa hali. - Sevinçli tutkular duymayı
nasıl başarırız?
İyilik ve kötülük değil, iyi ve kötü. — Kötü karşılaşma ya da bir ilişkinin
çözülüp dağılması olarak kötülük. — Zehirlenme metaforu.
— Kötülük ilişkiler düzeninde bir hiçtir; Blyenbergh’in birinci yanlış
anlaması. — Kötülük özler düzeninde bir hiçtir; Blyenbergh’in ikinci
yanlış anlaması. — Kötülük ve karşılaşmalar düzeni; kör örneği ve
Blyenbergh’in üçüncü yanlış anlaması.
Tezin anlamı: Kötülük bir hiçtir. — Ahlaki karşıtlığın yerine etik farklılığın
geçirilmesi.
BÖLÜM XVI: Etik Dünya Görüşü
Ruhta ve bedende eylem ve tutkunun ters ilişki ilkesi. — Spinoza’nm bu
ilkeye itirazı: paralelizmin pratik anlamı.
Doğal hak: kudret ve hak. — Doğal hak ile antik doğa yasası arasındaki dört
karşıtlık. — Doğa hali ve karşılaşmaların tesadüfü. — İlk yönüyle akıl:
karşılaşmaları örgütleme çabası. — Etik fark: akıllı, özgür ya da kuvvetli
insan. — Adem. — Doğa hali ve akıl. — Aklın çabasını destekleyecek
bir makamın zorunluluğu. — Kent: medeni hal ile akıl hali arasındaki
farklılık ve benzerlikler.
Etik, problemleri kudret ve güç terimleriyle koyar. — Etik ile ahlakın
karşıtlığı. — Yapabileceğinin sonuna kadar gitmek. — Felsefenin pratik
anlamı. — Kederi ve nedenlerini kınamak. — Olumlama ve sevinç.
BÖLÜM XVII: Ortak Mefhumlar
Birinci soru: Azami oranda sevinçli tutku duymayı nasıl başaracağız? — ikinci
soru: Sevinçli etkilenişler duymayı nasıl başaracağız? - Edilgin sevinç ve
etkin sevinç.
254
Bedenlerin uyuşması, ilişkilerin bileşmesi ve bileşim ortaklığı. — Daha az
ya da çok genel bakış açılan. — Ortak mefhumlar: genelliklerine göre
çeşitlilikleri. — Ortak mefhumlar genel fikirlerdir, ama soyut fikirler
değildirler. — Soyut fikrin eleştirilmesi. — Spinoza’dan GeofFroy
St Hilaire’e. - Ortak mefhumlar zorunlu olarak upuygundurlar.
— “Upuygun fikirler oluşturmayı nasıl başaracağız?” sorusunun cevabı.
— Ortak mefhum ve ifade.
Ortak mefhumların oluşturulma düzeni en az genel olanlardan en
genel olanlara doğru gider. - Edilgin sevinç bizi bir ortak mefhum
oluşturmaya yöneltir. - İkinci yönü altında akıl: ortak mefhumların
oluşturulması. — Ortak mefhumun pratik anlamı: bize etkin sevinçler
sağlaması — En az genel ortak mefhumlardan yola çıkarak nasıl en genel
ortak mefhumları oluştururuz. — Kaçınılmaz kederleri anlamak.
BÖLÜM XVIII: Üçüncü Türe Doğru
Birinci tür bilginin karmaşıklığı: doğa hali, medeni hal, din hali. — Göstergeler
ve birinci tür.
İkinci tür ve akıl hali. — Ortak mefhumların varolan kiplere uygulanması.
— Etika’nm bir keşfi olarak ortak mefhumlar. Anlama Yetisinin
Düzeltilmesi’ndeki önseziler. — Birinci tür bilgiyle ikinci tür arasındaki
ahenkler. — Akıl ile imgelem arasındaki ahenkler.
Bilgimizin koşullan olarak ortak mefhumlar. — Ortak mefhumlardan Tann
fikrine: Bu fikir hangi anlamda ikinci türe aittir ve hangi anlamda bizi
üçüncü türe geçirir. — Ortak mefhumlar ve ortak biçimler. — Üçüncü
tür ve özler düzeni.
BÖLÜM XIX: Kutluluk
Üçüncü türün üç belirlenimi. - Üçüncü türün etkin sevinçleri.
Üçüncü türün etkin sevinciyle İkincinin etkin sevinci arasındaki fark.
— Kendimizin fikri. — Doğuştan-olmayan etkilenişler ve doğuştan
gelen etkilenişler. — İkinci türün doğuştanı ve üçüncü türün doğuştanı.
— İkinci türün Tannsı ile üçüncü türün Tannsı. — Üçüncü tür ve ifade.
Varoluşumuz sırasında üçüncü türe nasıl erişiriz. — Bu erişimin sınırlan.
— Özlerin matematiksel ve idealist yorumuna karşı. - Süre ile ebediyet
arasındaki doğa farkı: ölümsüzlük kavramının eleştirisi. — Ölüm.
— Üçüncü türün etkilenişlerinin etkilenme kudretimizi tamamen
doldumıalan ancak ölümden sonra olur. — Varoluşun ne anlamda bir
sınav olduğu: Spinoza’da kurtuluş fikri. — Yeğinlikli parça ve uzamlı
parçalar: her birinin ifade açısından önemi. İfade edici oluş.
291
306
SO N U Ç : LEIBNIZ VE SPINOZA’DA İFADE TEORİSİ
(Felsefede İfadecilik)
İfade etmek: olmak, bilmek, eylemek ya da üretmek. — Bu kavramın
tarihsel anlamı. — Leibniz’in ve Spinoza’nın bu kavrama verdiği anlam:
Descartes’a yönelik tepkinin üçlü yönü. — Leibniz’le Spinoza’nın farkı:
çokanlamlı ifadeler ve analoji, tekanlamlı ifadeler ve tekanlamlılık.
— Spinoza’ya göre Tekanlamlı’nın üç şekli. — İfadenin paradoksu: ifade
edilen.
EK: Etika’nın Planının ve Bu Planın Gerçekleştirilmesinde
Notların Rolünün Biçimsel Açıdan İncelenmesi 338
[Deleuze-Spinoza Lügatçesi]