Kampf um Zugehörigkeit: Nationale Staatsbürgerschaft als Modus sozialer Schließung

به نظر می رسد نهاد شهروندی در جوامع مدرن بدیهی تلقی می شود. بدیهی است که بدون تردید و بدیهی و بدون مشکل تلقی می شود و به همین دلیل علوم اجتماعی برای مدت طولانی علاقه چندانی به آن نشان نداده اند. پس از یک مرحله طولانی که در آن به نظر می رسید شهروندی به طور کامل از دستور کار ناپدید شده است، این موضوع در سال های اخیر اساساً تغییر کرده است: شهروندی اکنون در مرکز بحث های مهم اجتماعی-سیاسی قرار دارد. یکی از حوزه های مشکل اصلی، رابطه بین شهروندی و مهاجرت است.به طور عجیبی، جامعه شناسی در آلمان تقریباً به طور کامل از این بحث کنار گذاشته شده است - بحثی در مورد شهروندی در این رشته وجود ندارد. در عین حال، بحث سیاسی در مورد رابطه شهروندی و مهاجرت رونق گرفته است. با غلبه فرهنگی مشخص می شود و اسطوره ها و افسانه ها در هر دو طرف طیف سیاسی در مورد نهاد حقوقی شهروندی فراوان است. تاکنون هیچ گونه دخالتی در این بحث از منظر جامعه شناسی انتقادی صورت نگرفته است. این شکاف باید پر شود. بنابراین مطالعه زیر هدف خود را هم پیشبرد بحث علمی و هم کمک به عینیت بحث سیاسی قرار می دهد. این اثر در ژوئیه 1998 توسط دانشکده فلسفه سوم دانشگاه هومبولت برلین به عنوان پایان نامه پذیرفته شد. در این مرحله من می خواهم از چند نفری که در موفقیت این کار سهیم بوده اند تشکر کنم.

Die Institution der Staatsbürgerschaft (Citizenship) scheint in modernen Gesell­ schaften eine Selbstverständlichkeit zu sein. Sie gilt offensichtlich unhinterfragt als gegeben und unproblematisch, und die Sozialwissenschaften haben ihr des­ halb lange Zeit wenig Interesse entgegengebracht. Nach einer langen Phase, in der die Staatsbürgerschaft schon völlig von der Tagesordnung verschwunden schien, hat sich dies in den vergangenen Jahren grundlegend geändert: Staats­ bürgerschaft steht inzwischen im Zentrum wichtiger gesellschaftspolitischer Debatten. Eines der zentralen Problemfelder stellt das Verhältnis von Staatsbür­ gerschaft und Immigration dar. In Deutschland hat sich die Soziologie merkwür­ digerweise fast vollständig aus dieser Diskussion herausgehalten - von einer Auseinandersetzung um Staatsbürgerschaft kann in der Disziplin keine Rede sein. Zugleich hat die politische Diskussion um das Verhältnis von Staatsbürger­ schaft und Immigration Hochkonjunktur. Sie ist gekennzeichnet durch ein kultu­ ralistisches Übergewicht, und auf beiden Seiten des politischen Spektrums ran­ ken Mythen und Legenden um die Rechtsinstitution der Staatsbürgerschaft. Eine Einmischung in diese Debatte aus der Perspektive einer kritischen Soziologie ist bisher nicht zu vernehmen. Diese Lücke gilt es zu füllen. Die folgende Studie setzt sich deshalb zum Ziel, sowohl die wissenschaftliche Diskussion voranzu­ bringen als auch zur Versachlichung der politischen Diskussion beizutragen. Die vorliegende Arbeit wurde im Juli 1998 von der Philosophischen Fakultät III der Humboldt-Universität zu Berlin als Dissertation angenommen. An dieser Stelle möchte ich einigen Personen danken, die zum Gelingen die­ ser Arbeit beigetragen haben.