Gesellschaft — Technik — Politik: Perspektiven der Technikgesellschaft

وقتی در این کتاب به فناوری، جامعه و سیاست برای آموزش سیاسی می‌پردازیم، به ارتباطات و وابستگی‌های متقابل این سه بعد می‌پردازیم. تز اصلی ما این است که فناوری، جامعه و سیاست به یکدیگر وابسته و در هم تنیده هستند. آنها نیز نباید در ارائه منزوی باشند. تلاش برای چنین رویکرد یکپارچه ای به هیچ وجه بدیهی نیست. تا دهه 1970 و تا حدودی تا به امروز، تز جبرگرایی تغییر اجتماعی از طریق پیشرفت فنی در اولویت قرار داشت. فناوری به طور اجتناب ناپذیری پیشرفت می کند، جامعه باید خود را تطبیق دهد، این شعار بود. این دیدگاه خیابانی یک طرفه از توسعه فنی و اجتماعی از زمان انقلاب صنعتی، یعنی برای 200 سال، ریشه عمیقی داشته است. نه تنها فناوری و علوم فنی، بلکه علوم اجتماعی نیز کاملاً خود را به این پایان نامه اختصاص داده بودند. و با نشانه های کاملاً متفاوت: منتقدان فناوری ارزش های اجتماعی را در معرض خطر پیشرفت فنی می دیدند، خوش بینان فناوری انتظار رشد و شکوفایی را از طریق فناوری های جدید داشتند. اما این تز که فناوری موتور موتور جامعه است، به همان اندازه یک طرفه و گمراه کننده است که این تز متضاد است که سیاست یا سیاست فناوری می تواند فناوری را به سمتی که می خواهد هدایت کند. فناوری، جامعه و سیاست در یک رابطه پیچیده و وابسته به یکدیگر قرار دارند. زیرا آن‌طور که برخی از دانشمندان علوم اجتماعی می‌گویند، آن‌ها سه جهان غیر مرتبط یا سه زیرسیستم مستقل نیستند. فناوری و سیاست در جامعه اتفاق می‌افتد و به هیچ وجه غیر از رسانه‌های اجتماعی قابل تصور نیست.

Wenn wir mit diesem Buch Technik, Gesellschaft und Politik für die politi­ sche Bildung thematisieren, so geht es uns um die Zusammenhänge, um die gegenseitigen Abhängigkeiten dieser drei Dimensionen. Unsere Grundthese ist, daß Technik, Gesellschaft und Politik voneinander abhängen und mitein­ ander verflochten sind. Sie dürfen auch in der Darstellung nicht isoliert werden. Der Versuch einer solchen integrierenden Betrachtungsweise ist keineswegs selbstverständlich. Bis in die 70er Jahre und teilweise bis heute wurde die These vom Determinismus des gesellschaftlichen Wandels durch technischen Fortschritt in den Vordergrund gestellt. Die Technik schreitet unaufhaltsam voran, die Gesellschaft muß sich anpassen, so lautete die Devise. Diese Ein­ bahnstraßensicht der technisch-gesellschaftlichen Entwicklung ist seit der in­ dustriellen Revolution, also seit 200 Jahren, tief verwurzelt. Nicht nur die Technik und die Technikwissenschaften, auch die Sozialwissenschaften hatten sich ganz dieser These verschrieben. Und zwar mit durchaus unterschiedli­ chem Vorzeichen: Technikkritiker sahen gesellschaftliche Werte durch techni­ schen Fortschritt gefährdet, Technikoptimisten erwarteten Wachstum und Wohlstand durch neue Technologien. Aber die These von der Technik als Mo­ tor der Gesellschaft ist genauso einseitig und irreführend wie die Gegenthese, daß die Politik oder die Techonologiepolitik die Technik dahin steuern kann, wohin sie will. Technik, Gesellschaft und Politik befinden sich in einem komplizierten ge­ genseitigen Abhängigkeitsverhältnis. Denn es sind nicht drei unverbundene Welten, oder drei selbständige Subsysteme, wie manche Sozialwissenschaftier sagen. Technik und Politik finden in der Gesellschaft statt, sind nicht anders als gesellschaftlich vermittelt denkbar.