Fokus und Balance: Aufbau und Wachstum industrieller Netzwerke. Am Beispiel von VW/Zwickau, Jenoptik/Jena und Schienenfahrzeugbau/Sachsen-Anhalt

از اواسط دهه 1980، ظهور ترتیبات شبکه ای جدید سازمان ها و روابط همکاری اقتصادی در صنعت و تجارت در سراسر جهان قابل مشاهده است. نمونه‌های معروف عبارتند از مناطق صنعتی «ایتالیای سوم»، «سیته علمی» در منطقه پاریس و «سیلیکون ولی» در کالیفرنیا. با این حال، علم تاکنون به سختی موفق به مستندسازی جامع فرآیند ظهور و توسعه چنین ساختارهای شبکه‌ای و تبیین اصول مولد آنها شده است. تحولات تاریخی در ساختارهای اقتصادی در آلمان شرقی فرصت منحصر به فردی را برای تحقیقات علوم اجتماعی باز کرد. مطالعه حاضر به بررسی ساختار و پیدایش سه شبکه صنعتی منطقه‌ای در بخش‌های مختلف اقتصادی می‌پردازد: صنعت فناوری پیشرفته نوری در ینا، تولید انبوه انعطاف‌پذیر خودروها در Zwickau و ساخت وسایل نقلیه ریلی تحت تأثیر فوردیست در ساکسونی-آنهالت. نتایج نه تنها کمکی تجربی و نظری به گفتمان جامعه‌شناختی اقتصادی و صنعتی است، بلکه به بحث اجتماعی - اغلب بحث برانگیز - در مورد سیاست‌های صنعتی، برنامه‌ریزی فضایی و استراتژی‌های اتحادیه‌های کارگری نیز کمک می‌کند. مطالعات موردی نشان می‌دهد که چگونه مفاهیم ساختار صنعتی جدید می‌توانند منجر به مارپیچ‌های صعودی اقتصادی شگفت‌انگیز شوند.

Seit Mitte der 1980er Jahre ist weltweit das Aufkommen neuartiger netzförmiger
Arrangements von Organisationen und ökonomischen Kooperationsbeziehungen in Industrie und Wirtschaft zu beobachten. Berühmte Beispiele sind die Industriedistrikte des "Dritten Italien", die "Cité Scientifique" in der Pariser Region und das "Silicon Valley" in Kalifornien. Der Wissenschaft gelang es jedoch bisher kaum, den Prozeß der Entstehung und Entwicklung derartiger Netzwerkstrukturen umfassend zu dokumentieren und deren generative Prinzipien zu erklären. Der historische Umbruch der Wirtschaftsstrukturen in Ostdeutschland eröffnete hierfür der sozialwissenschaftlichen Forschung eine einmalige Chance. In der vorliegenden Studie werden Aufbau und Genese von drei regionalen industriellen Netzwerken in unterschiedlichen ökonomischen Sektoren untersucht: die optoelektronische High-Tech-Industrie in Jena, die flexible Massenproduktion von Autos in Zwickau und der fordistisch geprägte Schienenfahrzeugbau in Sachsen-Anhalt. Die Ergebnisse sind nicht nur ein empirischer und theoretischer Beitrag zum wirtschafts- und industriesoziologischen Fachdiskurs, sondern auch zur - oft kontroversen - gesellschaflichen Debatte um Industriepolitik, Raumplanung und gewerkschaftliche Strategien. Die Fallstudien verdeutlichen, wie Neue Industriestruktur-Konzepte zu überraschenden ökonomischen Aufwärtsspiralen führen können.