Filozofia praw człowieka. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony

WSTĘP
§1. Wstępna charakterystyka przedmiotu i celu ................. 13
§2. Prawo międzynarodowe punktem wyjścia ................. 19
§3. Systematyczny charakter pracy i problem historycznych korzeni współczesnej koncepcji praw człowieka ................. 29
§4. Powrót do filozofii klasycznej................. 33
§5. Struktura książki i przegląd problematyki................. 38

Część pierwsza
PRAWNOMIĘDZYNARODOWA KONCEPCJA PRAW CZŁOWIEKA

Rozdział I
PRAWA CZŁOWIEKA W ŚWIETLE HISTORYCZNYCH UWARUNKOWAŃ I EWOLUCJI PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
§1. Geneza i zasadnicze kierunki zmian ................. 47
§2. Struktura procesu ochrony ................. 57
1. Konceptualizacja................. 59
2. Jurydyzacja ................. 60
3. Realizacja ................. 62
§3. Dynamika przedmiotu ochrony ................. 62
§4. Podsumowanie ................. 63

Rozdział II
TYPY PRAW CZŁOWIEKA I ICH KATALOG
§1. Trzy „rodziny” praw ................. 65
§2. Przegląd treści ................. 68
1. Prawa osobiste i polityczne ................. 68
2. Prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne ................. 71
3. Prawa solidarnościowe ................. 74

Rozdział III
CHARAKTERYSTYKA PRAW CZŁOWIEKA PRZYJĘTA W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM
§1. Antropologiczne podstawy praw człowieka ................. 77
1. Człowiek fundamentem praw ................. 77
2. Godność ................. 79
a) Charakterystyka godności w prawie międzynarodowym ................. 79
1° Przyrodzoność. Powszechność, nienabywałność i niezbywalność ................. 80
2° Godność jako cel ................. 81
3° Godność jako bezpośredni standard ................. 81
4° Równość godności................. 82
5° Uznanie godności podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju 85
b) „Godność” jako kategoria uboga treściowo ................. 86
3. Równość w prawach i zakaz dyskryminacji................. 89
4. Wolność, rozum, sumienie i braterstwo ................. 92
a) Wolność ................. 93
b) Rozum ................. 95
c) Sumienie ................. 96
d) Braterstwo ................. 100
5. Jednostka a grupa ................. 103
a) Grupa jako podmiot praw ................. 103
b) Wspólnota a społeczność ................. 107
c) Zasada pomocniczości ................. 108
§2. Podstawowe cechy praw człowieka ................. 110
1. Powszechność ................. 110
2. Przyrodzoność ................. 113
3. Nienaruszalność ................. 117
a) Nienaruszalność a bezwyjątkowość ................. 118
b) Nienaruszalność a dopuszczalne ograniczenia ................. 120
4. Integralność ochrony: niepodzielność, wzajemne wspieranie się i współzależność praw ................. 122
§3. Prawa człowieka a system prawa pozytywnego ................. 124
1. Prawa człowieka a ich pożytywnoprawna ochrona ................. 124
2. Prawa człowieka a prawo pozytywne w ogóle ................. 126
a) Godność i prawa człowieka zasadą prawa pozytywnego ................. 127
b) Równość wobec prawa, jednakowa ochrona prawna i równość w prawie 128
1° Równość wobec prawa ................. 130
2° Jednakowa ochrona prawna ................. 131
3° Równość w prawie ................. 131
c) Zagadnienia szczegółowe ................. 133

Rozdział IV
PRAWA CZŁOWIEKA W PERSPEKTYWIE STRUKTURY ICH POZYTYWNOPRAWNEJ OCHRONY
§1. Struktura pożytywnoprawnej ochrony praw człowieka ................. 135
1. Prawo do stanu rzeczy ................. 140
a) Dwuełementowa struktura podstawowa. Norma pierwotna ................. 140
b) Podmiot praw ................. 143
c) Przedmiot praw ................. 143
d) Pierwotne sytuacje prawne ................. 146
2. Prawa wobec podmiotów zobowiązanych ................. 149
a) Trójelementowa struktura podstawowa ................. 149
b) Podmiot zobowiązany ................. 150
1° Państwo jako podmiot zobowiązany ................. 150
2° Podmiot zobowiązań międzynarodowych a podmiot zobowiązany do realizacji przedmiotu praw ................. 152
3° Podmioty zobowiązane inne niżpaństwo ................. 154
4° Horyzontalne działanie konstytucyjnie chronionych praw człowieka . . 158
c) Charakter relacji między podmiotem prawa a podmiotem zobowiązanym 162
1" Podstawowe sytuacje prawne ................. 162
2° Pochodne sytuacje prawne ................. 163
a ) Prawo-uprawnienie. Uprawnienie i wolność prawnie chroniona . . . 166
p) Wolność relacyjna ................. 166
y) Kompetencja ................. 167
8) Wolność od podlegania kompetencji ................. 168
d) Przedmiot praw ................. 169
3. Prawo do implementacji................. 174
a) Prawo do ochrony praw ................. 174
b) Prawo do środka ochrony prawnej ................. 176
§2. Prawo podmiotowe ................. 183
§3. Koncepcja korzyści czy koncepcja wolnościowa ? ................. 189

Część druga
FILOZOFICZNE UGRUNTOWANIE PRAW CZŁOWIEKA

Rozdział I
PRZEGLĄD NIEKTÓRYCH PRÓB FILOZOFICZNEGO UGRUNTOWANIA PRAW CZŁOWIEKA
§1. Ugruntowanie w prawie pozytywnym ................. 198
§2. Ugruntowanie funkcjonaln e ................. 199
§3. Ugruntowanie wolnościowe ................. 202
§4. Ugruntowanie aksjologiczne ................. 209
1. Koncepcje obiektywistyczne ................. 212
2. Koncepcje subiektywistyczne ................. 214
3. Koncepcje kulturowego ugruntowania wartości................. 216
4. Podsumowanie ................. 218
§5. Ugruntowanie w cechach człowieka . . ' ................. 220


Rozdział II
KU PERSONALISTYCZNEMU UGRUNTOWANIU PRAW CZŁOWIEKA
§1. „Każdemu to, co mu się należy” i Platońska koncepcja sprawiedliwości . . . . 226
1. Podstawy sprawiedliwości................. 226
2. To, co sprawiedliwe, i sprawiedliwość duszy ................. 233
3. W poszukiwaniu zasady jedności ................. 235
4. Wolność ................. 236
5. Podsumowanie ................. 239
§2. Arystotelesowska koncepcja sprawiedliwości ................. 240
1. Podstawy sprawiedliwości................. 240
2. Prawo a sprawiedliwość ................. 245
3. Sprawiedliwość w węższym znaczeniu. Sprawiedliwość wymienna i rozdzielcza 248
4. Kryteria tego, co dobre dla drugich. Szczęście ................. 253
5. Wolność ................. 257
a) Dobrowolność działania podstawowym wymogiem sprawiedliwości . . . . 258
b) Wolność człowieka (ἐλευθερία), człowiek jako cel sam w sobie 259
c) Wolność jako przestrzeń wyboru ................. 262
d) Indywidualności jednostki ................. 263
6. Podsumowanie ................. 264
§3. Tomasza z Akwinu podstawy rozumienia prawa ................. 265
1. Ius jako ipsa res iusta ................. 265
2. Człowiek jako osoba. Godność osobowa ................. 268
a) Filozoficzna a teologiczna koncepcja osoby ................. 268
b) Godność ontyczną podstawą osoby ................. 271
c) Człowiek jako cel sam w sobie ................. 278
d) Wolność ................. 280
1° Wolność osobowa ................. 280
2° Wolność w działaniu ................. 282
e) Przyrodzoność godności, wolności i rozumności................. 286
3. Prawo naturalne (lex naturalis) ................. 291
a) Prawo wieczne (lex aeterna) i podstawy rozumienia prawa naturalnego . 293
b) Inklinacje naturalne a cele działania ................. 298
c) Reguły prawa naturalnego ................. 304
4. Ius naturale i ius positivum ................. 311
5. Prawo pozytywne (lex positiva) ................. 314
6. Wolnościowe ujęcie prawa podmiotowego ................. 316
7. Tolerancja ................. 322
8. Ontyczne podstawy powinności działania ................. 325
a) Moralność ................. 326
b) Godność ................. 328
1° Byt jako „udzielalny” ................. 328
2° Miłość jako transcendentalna właściwość bytu ................. 334
3° Uczestnictwo ................. 336
4° Oferowane możliwości wyjaśniania ................. 338

UWAGI PODSUMOWUJĄCE - APLIKACJA TEORII
§1. Człowiek ................. 343
1. Typy godności ze względu na sposób ugruntowania ................. 343
a) Godność osobowa ................. 343
b) Godność osobowościowa ................. 346
c) Godność ugruntowana w okolicznościach życia................. 347
d) Godność osobista ................. 349
e) Związki zachodzące między godnością różnego typu ................. 349
2. Wolność, rozumność, moralność, braterstwo ................. 351
3. Poznanie człowieka i jego godności ................. 354
§2. Prawo ................. 357
1. Prawo jako „rzecz sprawiedliwa” ................. 357
2. Prawo jako norma ................. 361
§3. Procedury jako element procesu ustalania tego, co sprawiedliwe ................. 362
1. Procedury jako środek korekty poznania tego, co sprawiedliwe ................. 363
2. Procedury jako wymóg autotelicznego charakteru bytu ludzkiego ................. 366
3. Dwa typy dyskursu nad prawami ................. 367
§4. Umieszczenie w przyjętej perspektywie innych propozycji ugruntowania praw człowieka ................. 369
1. Prawo pozytywne ................. 369
2. Funkcjonalność ................. 369
3. Wolność ................. 370
4. Wartości................. 370
5. Cechy człowieka ................. 372
6. Bóg ................. 372
§5. Przegląd argumentów przeciwko istnieniu praw człowieka ................. 373
1. Argumentacja oparta na nieuznawaniu lub nierespektowaniu praw człowieka ................. 373
2. Argumentacja oparta na historycznych i kulturowych uwarunkowaniach koncepcji (pojęcia) praw człowieka ................. 374
3. Argumentacja oparta na indywidualnych lub kulturowych uwarunkowaniach treści praw człowieka ................. 376
4. Argumentacja oparta na krytyce wolności pozytywnej ................. 377
5. Argumentacja odwołująca się do rozdziału między bytem a powinnością . . 379
§6. Tak zwane prawa zwierząt - dalsze perspektywy aplikacji ................. 380

WYKAZ SKRÓTÓW ................. 383
BIBLIOGRAFIA ................. 385
SUMMARY ................. 407